آبخیزداری؛ راهکار پیشگیرانه و مطمئن برای مبارزه با خشکسالی

آبخیزداری علم و هنر برنامه‌ریزی مستمر و اجرای اقدامات لازم برای مدیریت منابع حوزه‌های آبخیز اعم از طبیعی، کشاورزی، اقتصادی و انسانی بدون ایجاد اثرات منفی در منابع آب و خاک می‌باشد. به عبارت دیگر آبخیزداری طراحی و مدیریت حوزه به منظور حفاظت و استفاده صحیح و پایدار از منابع طبیعی با توجه ویژه به منابع آب و خاک است.

دکتر محسن یوسف پور مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان گیلان در گفت وگو با ایسنا گیلان، آبخیزداری را مجموعه ای از اقدامات مکانیکی، بیولوژیکی، بیومکانیکی و مدیریتی در حوزه های آبخیز دانست و اظهار کرد: در آبخیزداری اهدافی همچون کنترل فرسایش و رسوب، کنترل سیل، تثبیت و پایدارسازی رانش زمین، تقویت سفره های آب زیرزمینی و تقویت پوشش گیاهی دنبال می شود.

وی با بیان اینکه گیلان بنا بر ویژگی های طبیعی اش یکی از استان های پرباران کشور محسوب میشود، تصریح کرد: این موهبت الهی که در عین حال یک فرصت است، می تواند در شرایطی به تهدیدی برای منابع پایه استان تبدیل شود لذا با آبخیزداری می توان از شدت تهدیدات آن کاست و به حفظ آب و خاک که در سرسبزی و طبیعت گیلان نقش آفرین است، کمک کرد.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان گیلان، سیل، رانش زمین، انباشت رسوبات در بستر رودخانه ها، تالاب و انهار کشاورزی، عدم تعادل دام و مرتع، خشکسالی، فرسایش خاک، فقر پوشش گیاهی و… را از جمله تهدیدات استان از منظر آبخیزداری دانست.

این مقام مسئول اضافه کرد: تا قبل از سال ۷۰، آبخیزداری منحصرا در حوزه های آبخیز واجد سد فعالیت می کرد و در همین راستا یک واحد آبخیزداری در شهرستان رودبار – شهر منجیل – داشتیم که امورات آبخیزداری مربوط به حوزه آبخیز سفیدرود را انجام می داد، اما در سال ۷۰ بنا بر نیاز کشور به آبخیزداری در کل حوزه های آبخیز اعم از واجد سد و فاقد سد، معاونت آبخیزداری در جهاد سازندگی وقت کار خودش را آغاز کرد و پس از ادغام وزارت خانه های جهاد سازندگی و کشاورزی، این ماموریت به سازمان جنگل ها محول گردید.

مهندس محمدباقر رفعتی، معاون فنی و آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان گیلان نیز در گفت وگو با ایسنا، با اشاره به فعالیت بالغ بر ۵۰ حوزه آبخیز در استان گیلان، متذکر شد: حوزه آبخیز گرکانرود و ناورود در شهرستان تالش، حوزه آبخیز شفارود در شهرستان رضوانشهر، حوزه آبخیز مرغک و خالکایی در شهرستان ماسال و شاندرمن، حوزه آبخیز ماسوله رودخان در شهرستان فومن، حوزه آبخیز پسیخان در شهرستان شفت، حوزه آبخیز پلرود در شهرستان های سیاهکل، رودسر و املش و زیرحوزه هایی از حوزه آبخیز سفیدرود در شهرستان رودبار مهمترین حوزه های آبخیز استان را از حیث سیل خیزی، رسوب زایی و فرسایش خاک تشکیل می دهد.

وی احداث سدهای خاکی کوچک و ایجاد بندهای توری – سنگی(گابیونی)، سنگی – ملاتی، خشکه چین و چوبی – چپری را از جمله اقدامات مکانیکی آبخیزداری دانست که با هدف کنترل سیل و رسوب، تعدیل شیب آبراهه و تقویت منابع آبی سطحی و زیر سطحی صورت می گیرد.

این مقام مسئول، با بیان اینکه اقدامات بیولوژیکی شامل نهال کاری(مثمر و غیر مثمر)، علوفه کاری، بذرکاری و کپه کاری می شود، اظهار کرد: حفاظت خاک، کنترل فرسایش، تقویت سفره های آبی زیر سطحی، تولید فضای سبز و افزایش درآمد آبخیزنشینان از جمله اهداف مورد نظر در این روش است.

رفعتی، اقدامات بیومکانیکی را تلفیقی از اقدامات مکانیکی و بیولوژیکی دانست و خاطرنشان کرد: معاونت فنی و آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان در بالغ بر ۹۰ درصد از حوزه های آبخیز ورود کرده و به طور میانگین در ۵۰ درصد از حوزه ها اقدامات مکانیکی، بیولوژیکی، بیومکانیکی و مدیریتی انجام گرفته است که بی تردید با فراهم شدن اعتبارات لازم و نیروی کار متخصص، این اقدامات با سرعت بیشتری انجام خواهد شد و در نتیجه حفاظت از منابع آب و خاک استان به صورت صد درصدی تحقق پیدا می کند.

معاون اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری گیلان، از اجرای بالغ بر ۳۰ پروژه مکانیکی و بیومکانیکی در سطح ۱۱ شهرستان استان در طی سال جاری خبر داد و تاکید کرد: یکی از مهمترین این پروژه ها اجرای اقدامات آبخیزداری در حوزه آبخیز آلنزه شهرستان ماسال است که با مشارکت آژانس همکاری های بین المللی ژاپن(جایکا) انجام می شود. پروژه مذکور در راستای احیای اکوسیستم تالاب انزلی به مرحله اجرا در می آید.

رفعتی در پایان به تغییرات اقلیمی، کاهش بارندگی و بروز خشکسالی در کشور و به تبع آن استان اشاره کرد و گفت: اقدامات آبخیزداری می تواند راهکاری پیشگیرانه و مطمئن برای مبارزه با خشکسالی در درازمدت باشد.